ابو عبدالله جعفر بن محمد در رودك از توابع سمرقند متولد شد و بدين مناسبت به رودكی تخلص يافت. غالب مورخان معتقدند كه وی كور مادرزاد بود، اما با ملاحظه ی اشعار رودكی كه حاكی از دقت او در وصف و تشبيه است، كوری او از آغاز زندگی بعيد به نظر می رسد و چون معاصرين وی متذكر نابينايی او شده اند، بايد معتقد بود كه در اواخر عمر كور گرديده است.
عوفی مولف تذكره ی لباب الباب می گويد كه رودكی در هشت سالگی قرآن را حفظ بود و صدایی خوش داشت و بربط خوب می نواخت. وی در دربار امير نصر سامانی تقرب يافت و ثروت و مكنت فراوان اندوخت. از ممدوحان امير نصر بن احمد بن اسماعيل سامانی و ابو جعفر احمد بن خلف بن الليث از اميران صفاری و ابوالفضل بلعمی وزير دانشمند ايرانی است.
رودكی نخستين شاعر بزرگ يرانی است. كه برای اولين بار شعر فارسی را نظم و قاعده بخشيد و آن را در موضوعات مختلفی از قبيل داستان، غزل، مدح، وعظ و رثاء و جز آن به كار برد و به همين سبب نزد شاعران بعد از خود استاد شاعران و سلطان شاعران لقب يافت.
رودكی در فنون مختلف شعر مهارت داشت و اشعار او را در حدود صد هزار بيت تخمين زده اند كه به جز معدودی، همه از ميان رفته است. از آثار مهم رودكی كليله و دمنه ی منظوم است كه اكنون فقط ابيات پراكنده ای از آن باقی مانده است.