ابوالقاسم منصور بن حسن فردوسی شاعر بزرگ حماسه سرای ايران در قرن چهارم و پنجم. وی در حدود سال 329 هجری در قريه ی باژ از قراء طابران طوس در خانواده ای از طبقه ی دهقانان ولادت بافت. و در جوانی شروع به نظم بعضی از داستان های قهرمانی كرد تا در حدود سال 370 هجری بعد از اطلاع از قتل دقيقی كه نظم شاهنامه را آغاز كرده و نا تمام گذاشته بود، به نظم شاهنامه ی ابو منصوری‌همت گماشت. و در سال 384 هجری آن را به پايان برد.

سپس فردوسی مطالبی را از مآخذ ديگر، مانند اخبار رستم و اخبار اسكندر و بعضی داستان های پراكنده، بر شاهنامه ی خود افزود و آن را به سال 400 يا 401 هجری به پايان برد. هنگامی كه ثروت خود را صرف شاهنامه كرد و از تهی دستی به جان آمد به فكر تقديم شاهنامه به محمود بن ناصرالدين سبكتكين افتاد و به وسيله ی ابوالعباس فضل بن احمد اسفبراينی، نخست وزير سلطان محمود، به دربار او معرفی شد، اما پس از عزل ابولعباس يا به علل ديگر كه از آن جمله تشيع فردوسی و تعصب محمود در مذهب تسنن بود و به علت مدح فراوان از شاهان ايران، مورد بی مهری سلطان قرار گرفت، چنان كه محمود برخلاف عهد خود به جای يك دينار در برابر هر بيت يك درم به او داد و اين امر موجب رنجش فراوان فردوسی گشت و از غزنين به خراسان عزيمت كرد و شش ماه در خانه ی اسمعيل وراق، پدر ازرقی شاعر، ماند و از آن جا به طبرستان رفت و به خدمت سپهبد شهريار از آل باوند رسيد و محمود را هجو كرد. فردوسی از مازندران به خراسان بازگشت و در مولد خود به سر برد تا به سال 411 يا 416 بدرود زندگی گفت. گويند وقتی سلطان محمود انعام و صله ی شاعر را فرستاد كه جنازه ی او را به گورستان می بردند. شاهنامه اثر معروف اوست كه در شمار بهترين آثار حماسی جهان است.

اين اثر بزرگ كه در حدود پنجاه هزار بيت دارد، منظومه ايست در شرح تاريخ ايران از قديمی ترين دوران تا حمله ی اعراب در قرن هفتم ميلادی كه شامل قسمت های اساطيری و داستانی و قسمت تاريخی است.

شاهنامه ی فردوسی بر اثر نفوذ عميقی كه در ميان طبقات مختلف ايرانيان يافت، در همه ی ادوار تاريخی بعد از قرن پنجم هجری مورد توجه بود، چنان كه همه ی شاعران حماسه گوی ايرانی تا عهد اخير تحت تاثير آن بوده و به دنبال آن گام نهادند و ترجمه های از ان به تازی، تركی، فرانسه، آلمانی، انگليسی و ايتاليایی انجام گرفته است. نظم شاهنامه مبتنی است بر مآخذ قديم كه از همه مهم تر يكی شاهنامه ی منثور ابومنصور محمد بن عبدالرزاق است و ديگری كتابی در اخبار رستم از آزاد سرو و ترجمه ای از اخبار اسكندر كه از عربی به فارسی ترجمه شده است.

 فردوسی در وصف مناظر طبيعی و ترسيم ميدان های جنگ و قهرمانان منظومه ی خود، و ذكر حكم و مواعظ دلپذير در ضمن داستان ها و آغاز و انجام قصص، كمال توانایی را نشان داده است. اين شاعر بزرگ در بيان افكار و نقل معانی و رعايت سادگی زبان و صراحت و روشنی سخن و انسجام و استحكام و متانت كلام، به درجه ای از قدرت است كه كلامش همواره در ميان استادان، نمونه ی اعلای فصاحت و بلاغت شمرده شده و به منزله ی سخن سهل و ممتنع تلقی گرديده است. غير از شاهنامه، اشعار ديگری نيز به فردوسی نسبت داده اند كه در انتساب غالب آن ها به وی ترديد است.

ابو عبدالله جعفر بن محمد در رودك از توابع سمرقند متولد شد و بدين مناسبت به رودكی تخلص يافت. غالب مورخان معتقدند كه وی كور مادرزاد بود، اما با ملاحظه ی اشعار رودكی كه حاكی از دقت او در وصف و تشبيه است، كوری او از آغاز زندگی بعيد به نظر می رسد و چون معاصرين وی متذكر نابينايی او شده اند، بايد معتقد بود كه در اواخر عمر كور گرديده است.

عوفی مولف تذكره ی لباب الباب می گويد كه رودكی در هشت سالگی قرآن را حفظ بود و صدایی خوش داشت و بربط خوب می نواخت. وی در دربار امير نصر سامانی تقرب يافت و ثروت و مكنت فراوان اندوخت. از ممدوحان امير نصر بن احمد بن اسماعيل سامانی و ابو جعفر احمد بن خلف بن الليث از اميران صفاری و ابوالفضل بلعمی وزير دانشمند ايرانی است.

رودكی نخستين شاعر بزرگ يرانی است. كه برای اولين بار شعر فارسی را نظم و قاعده بخشيد و آن را در موضوعات مختلفی از قبيل داستان، غزل، مدح، وعظ و رثاء و جز آن به كار برد و به همين سبب نزد شاعران بعد از خود استاد شاعران و سلطان شاعران لقب يافت.

رودكی در فنون مختلف شعر مهارت داشت و اشعار او را در حدود صد هزار بيت تخمين زده اند كه به جز معدودی، همه از ميان رفته است. از آثار مهم رودكی كليله و دمنه ی منظوم است كه اكنون فقط ابيات پراكنده ای از آن باقی مانده است.